DSM-5 Kişilik Bozuklukları Genel Tanı Ölçütleri
A. Kişinin içinde yaşadığı kültürün beklentilerinden belirgin olarak sapan, süregiden bir içsel yaşantı vedavranış örüntüsü. Bu örüntü, aşağıdakilerden iki (ya da daha çok) alanda kendini gösterir.
1. Biliş (kendini, diğer insanları ve olayları algılama ve yorumlama yolları).
2. Duygulanım (duygusal tepkilerin aralığı, yoğunluğu, değişkenliği ve uygunluğu).
3. Kişilerarası işlevsellik.
4. Dürtü denetimi.
B. Süregiden, esneklikten yoksun bu örüntü, çok değişik kişisel ve toplumsal durumları kapsar.
C. Süregiden bu örüntü, klinik açıdan belirgin sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye yol açar.
D. Bu örüntü kalıcı ve uzun bir sürelidir ve başlangıcı en azından ergenlik ya da erken erişkinlik dönemine uzanır.
E. Süregiden bu örüntü, başka bir ruhsal bozukluğun bir görünümü olarak ya da başka bir ruhsal bozukluğun bir sonucu olarak daha iyi açıklanamaz.
F. Süregiden bu örüntü, bir maddenin (örn. kötüye kullanılabilen bir madde, bir ilaç) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. baş çarpma) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
DSM-V Alternatif Model Kişilik Bozukluğu için Genel Tanı Kriterleri
Alternatif modelde kişilik bozuklukları, kişilik işlevselliğinde bozulmalar ve patolojik kişilik treytleri ile karakterize edilir. Bu modele dayanan kişilik bozukluğu tanıları antisosyal, çekingen, borderline, narsisistik, obsesif-kompülsif ve şizotipal kişilik bozukluklarını kapsamaktadır. Bu yaklaşım aynı zamanda, herhangi bir kişilik bozukluğu tanı kriterlerini tam karşılamayan ancak KB olduğu düşünülen kişiler için treytle belirli bir kişilik bozukluğu (PD-TS) tanılarını içermektedir (APA 2013b).
Bir kişilik bozukluğunun temel özellikleri;
A. Kişilik işlevselliğinde (kendilik-kişilerarası) orta ya da büyük bozulma.
B. Bir ya da daha fazla patolojik kişilik treyti.
C. Kişilik işlevselliğindeki bozulmalar ve bireyin kişilik treytlerinin görünümü göreceli olarak kalıplaşmış ve kişisel/sosyal durumların geniş bir yelpazesinde yayılmıştır.
D. Kişilik işlevselliğindeki bozulmalar ve bireyin kişilik treytlerinin görünümü zaman içinde göreceli olarak kalıcıdır ve başlangıcı en azından ergenlik ve erken yetişkinlik dönemine uzanır.
E. Kişilik işlevselliğindeki bozulmalar ve bireyin kişilik treytlerinin görünümü başka bir ruhsal bozuklukla daha iyi açıklanamaz.
F. Kişilik işlevselliğindeki bozulmalar ve bireyin kişilik treytlerinin görünümü, bir maddenin ya da başka bir sağlık durumunun (örn. kafa travması) fizyolojik etkilerine dayandırılamaz.
G. Kişilik işlevselliğindeki bozulmalar ve bireyin kişilik treytlerinin görünümü bireyin gelişimsel evresi ya da sosyokültürel çevresi için normatif özelliklerle daha iyi açıklanamaz.
Bir kişilik bozukluğu tanısı 2 saptama gerektirir: 1) A kriteri için gereken, kişilik işlevselliğindeki bozulmanın düzeyini değerlendirme ve 2) B tanı kriteri için gereken, patolojik kişilik treytlerinin tespiti (APA 2013b).
A Tanı Ölçütü: Kişilik İşlevselliğinin Düzeyi (APA 2013b)
Kendilik ve kişilerarası işlevsellikteki bozulma, kişilik psikopatolojisinin temelini oluşturur ve alternatif tanılama modelinde sürekli olarak ölçülür. Kendilik işlevselliği kimlik ve kendini yönlendirmeyi; kişilerarası işlevsellik empati ve samimiyeti içerir (bkz. Çizelge 1.5). Kişilik İşlevselliği Düzeyi Ölçeği (LPFS)‟nde her bir bileşen 5 dereceli bir ölçekte puanlanır (0 sağlıklı, adaptif işlevsellik; hafif bozulma; 2 orta bozulma; 3 ağır bozulma; 4 çok ağır bozulma).
Kendilik:
1. Kimlik: Kendini değerli olarak görme, kendisi ile diğerleri arasındaki sınırları çizme; özsaygının sürekliliği ve öz değerlendirmenin doğruluğu; bir dizi duygusal deneyimi düzenleme becerisi.
2. Kendini yönlendirme: Kısa süreli ve uzun süreli amaçların anlamlı olması ve tutarlı şekilde bunların peşinden gitme; davranışları için olumsu sosyal ve yapıcı içsel standartların kullanılması; kendini uygun şekilde ifade etme becerisi.
Kişilerarası:
1. Empati: Diğerlerinin deneyimlerini ve motivasyonlarını anlama ve onlara değer verme; farlı bakış açılarını tolere edebilme; davranışlarının diğerleri üzerindeki etkilerini anlayabilme.
2. Samimiyet/Yakınlık: Diğerleriyle ilişkinin derinliği ve süresi; yakınlık kurma kapasitesi ve istekliliği; kişilerarası davranışa verilen önemin karşılıklı olması.
Kişilik işlevselliğindeki yetersizlik bir kişilik bozukluğunun varlığını haber verir ve yetersizliğin şiddeti, kişinin tipik bir şiddetli kişilik bozukluğunun ya da birden fazla kişilik bozukluğunun olup olmadığına dair öngörüde bulunmamızı sağlar. Bir kişilik bozukluğu tanısı için orta düzeyde bozulma gerekir; bu eşik bilimsel kanıtlara dayalıdır ve klinisyenlerin kişilik bozukluğu tanısını doğru ve etkin şekilde koyabilme becerilerini en üst seviyeye ulaştırır.