Üreme;
Canlıların kendilerine benzer yeni canlılar oluşturmasıdır
Populasyonun devamını sağlar
Virüslerin canlılarla ortak olan önemli özelliğidir
Bireyin türe yönelik canlılık özelliğidir
Kalıtsal özelliklerin nesiller boyu saklanmasını sağlar
Eşeyli ve eşeysiz olmak üzere ikiye ayrılır.
Eşeysiz Üreme
Eşeysiz üreme bir canlının dö llenme olmadan kendi benzerini oluşturmasıdır. 1. Eşeysiz üreme sonucunda oluşan dö ller, kalıtsal bakımından hem birbirinin hem de ata canlının aynısıdır. Yani eşeysiz üremede kalıtsal çeşitlilik görülmez. 2. Eşeysiz üremede çoğalma mitoz ile sağlanır. 3. Eşeysiz üreme ile kazanılan özellikler değişmeden nesilden nesile aktarılır. Ancak eşeysiz üreyen canlıların değişen ortam koşullarına dayanıklığı yani uyum sağlama özelliği azdır. 4. Eşeysiz üreme görülen canlıların bir çoğunda zaman zaman eşeyli üreme görülebilir. (bakteri ve paremesyumu örnek verebiliriz. 5. Ayrıca eşeysiz üremede üreme hızı çok hızlıdır
Eşeyli üreme ve çeşitleri
Özellikleri:
Temel mekanizması: Mayoz ve dö lenmedir
Aynı türün farklı cinsiyetine sahip iki bireyin oluşturduğu gametlerin birleşmesi ile gerçekleşir
Canlılarda çeşitliliğin artmasına neden olur
İleri (Gelişmiş) üreme şeklidir
Bakteriler,silliler,volvox,mantarlar,bitkiler ve hayvanlarda görülür
Yeni kalıtsal kombinasyonların oluşumunun nedenidir
Eşeyli üremede
1-Gamet ve gametlerin oluşumu:Mayoz
2-Gametlerin birleşmesi:dö llenme
3-dö llenme ile oluşan hücre:Zigottur
HAYVANLARDA ÜREME
Dö llenme
Sperm ve yumurtanın birleşmesidir.
Oluşan hücreye zigot denir.
Dış dö llenme ve iç dö llenme olarak ikiye ayrılır
Dış dö llenme
Sadece suda yaşayanlarda gözlenir.
dö llenme olasılığını arttırmak için fazla sayıda üreme hücresi oluşturulur.
dö llenen yumurtadaki embriyo gelişimini suda tamamlar.
Genellikle yumurta ve spermler suya bırakıldığından çiftleşme organlarına rastlanmaz.
İç Dö llenme
dö llenme olayı dişi bireyin içinde olur.
Karada yaşayan hayvanlarda görülür.
Çiftleşme olayı vardır
Çiftleşme organı vardır
dö llenme ihtimali yüksektir
dö llenme ihtimali yüksek olduğu için gamet sayısı azdır.
Memelilerde embriyo anne karnında gelişir.
Sürüngen, kuş, memeli, balina, yunus ve böceklerde görülür.
Yavru bakımı vardır.
Hayvanlarda gelişme
Bir canlının zigottan ergin haline gelinceye kadar geçirdiği değişim ve gelişim olaylarına ontogenez denir.Hayvansal organizmalarda yumurta özellikleri gelişimin temel özelliklerini belirler.
Besin içeriğine göre yumurta tipleri
1-İzolesital:Vitellüs yumurtada az ve eşit dağılım gösterir Örn:Memeli
2-Telolesital:Vitellüs çok ve bir kutuba toplanmıştır Örn:Sürüngen,Kuş
3-Sentrolesital:Vitellüs merkezde toplanmıştır Örn:Böcekler
Hayvanlarda gelişim olayları
Bölünme
Zigotun mitoz ile hızlı ve üst üste bölünmesine segmentasyon denir.
Segmentasyon sonucu oluşan hücreye blastomer denir.
Blastomerler her bölünmede biraz daha küçülür.
Segmentasyon safhasında büyüme olmaz. Zigotun ilk bölünmesiyle oluşan 2 blastomerli yapı, tekrar tekrar bölünerek 32-64 v.b blastomerli hücre topluluğu oluşturur. Buna morula denir
Morulada hücreler birbirinin aynıdır. Morulada hücreler içten dışa doğru kayar, içi boş bir top oluşur. Bu boşlukta blastasöl sıvısı bulunur. Bu yapıya blastula denir. Bu hücrelerde farklılaşma yoktur.
Hücre göçü
Embriyonun alt kısmındaki hücrelerin içe doğru çökmesi ile gastrula safhası oluşturur.
Hücre göçü ile ortaya çıkan boşluğa gastrula boşluğu (ilk bağırsak boşluğu) denir. Bu boşluk daha sonra sindirim kanalına dönüşür
Gastrulada içteki hücre tabakasına endoderm, dıştaki hücre tabakasına ektoderm denir. Sünger ve sölenterler iki embriyonik tabakadan gelişir. Daha sonra endoderm ve ektodermden ayrılan bir grup hücre üçüncü embriyonik tabaka olan mezodermi oluşturur
Sünger ve sölenter dışında hayvanlar üç embriyonik tabakadan gelişir. Gastrula safhasından sonra farklılaşma başlar.
Farklılaşma(Histogenez) ve Organogenez
Histogenez:
Embriyoda hücre hareketleri,gruplaşmaları ve etkileşimleri sonucu ileride farklı dokuları oluşturacak hücreler halinde farklılaşmalarına denir Embriyonal evrede embriyonal deri ve hücrelerin birbirleri üzerinde belirli yönlerde farklılaşmalarına neden olan karşılıklı etkileşimine embriyonik indüksiyon denir
Organogenez:Embriyoda ileride farklı organların oluşumunda rol alacak organ taslaklarının oluşumuna denir. Histogenez ve organogenez:Embriyonik deriler ve bunlardan oluşan doku,organ ve sistemler.
A-Ektoderm:* Sinir hücreleri,ter-yeğ-süt bezleri,duyu hücreleri,göz merceği,epidermis.
B-Mezoderm:Kan doku,Kas doku,Kıkırdak doku,Bağ doku,Endotel-Endokard,Boşaltım sistemi organ ve dokuları,Üreme sistemi organ ve dokuları
C-Endoderm:Sindirim sistemi epiteli-(Örtü,Salgı Emme) ,Solunum sistemi epiteli,Karaciğer,pankreas (Dış salgı bezi ve kanalları),Tiroid ve paratiroid bezi.
Embriyonik Örtüler
Omurgalılarda embriyo gelişimi esnasında oluşan embriyonik örtülerin özellikleri ve görevleri şunlardır:
I. Amniyon Zarı ve Sıvısı
Amniyon zarı, embriyoyu dıştan saran, içi sıvı dolu bir keseden oluşur. Embriyo ve amniyon zarı tarafından salgılanan bu sıvı, embriyonun kurumasını önler, darbelere ve sarsıntılara karşı korur. Amniyon zarı balık ve kurbağalarda bulunmaz.
II. Vitellüs Kesesi
Embriyoya besin sağlar. Vitellüs kesesi, sürüngen ve kuşlarda büyük, kurbağa ve plasentalı memelilerde küçüktür. Kurbağa embriyoları gelişimleri başlangıçta yumurta içinde olur, vitellus bitince gelişimini dış ortamdan başkalaşım geçirerek tamamlar. Plasentalı memelilerde embriyo besin ihtiyacını plasentadan karşılar.
III. Allantoyis Kesesi
Embriyoda metabolizma sonucu oluşan depo edildiği yerdir. Özellikle sürüngen ve kuşlarda iyi gelişmiş olup balık ve kurbağalarda bulunmaz. Plasentalı memelilerde atık madden anne vücudu ile atıldığından küçük olan bu kese, göbek bağı oluşumuna katılır. Kan damarları içeren bu zar, koryonla birlikte embriyonun gaz alış verişinde rol oynar.
IV. Koryon Zarı
Embriyoyu en dıştan saran, koruyucu ve gaz alış verişini sağlayan zardır. Plasentalı memelilerde göbek bağı ve plasenta oluşumuna katılır.
V. Koruyucu Örtü ( Kabuk )
Sürüngen ve kuşun embriyonik örtüleri üzerinde kalsiyum karbonattan (CaCO3) yapılmış cansız bir kabuk bulunur. Embriyoda gaz alış verişini sağlar. Gözenekli yapıda olup, bakterileri geçirmez.
İNSANDA ÜREME SİSTEMİ
Dişi Üreme Organları
Yumurtalıklar (Ovaryumlar): Vücudun ön tarafında sağda ve solda birer tane olmak üzere karın boşluğunda asılı duran organlardır. Her ovaryumda çok sayıda folikül bulunur. Ergenlikle birlikte sırasıyla foliküllerde ayda bir tane yumurta üretilir. Ovaryum aynı zamanda östrojen ve progesteron hormonları salgılar
Yumurta kanalı (Fallopi Tüpü=Oviduct): Yumurta kanalının ovaryuma bakan ucunda silli huni şeklinde yapılar bulunur. Bu yapılar ovaryumda üretilen yumurtayı alır, yumurta kanalına iletir. Eğer fallopi tüpünde sperm varsa, yumurta burada dö llenebilir
D öl yatağı (Uterus=Rahim): D öl yatağı kalın duvarlı, kaslı bir yapıdır. d öl yatağının iç kısmı mukus salgılayan ve bol kan damarı taşıyan endometriyum tabakası ile astarlanmıştır. dö llenme olmuşsa mitoz bölünmelerle kalınlığı artan endometrium tabakası, embriyoyu 2-4 hafta besleyecek ve gelişimini sağlayacak şekilde özelleşir. Daha sonra embriyo doğuma kadar plasentadan beslenir.
Serviks: va jin ayı uterusa bağlayan ve dö l bölgedir.
va jin a: Dişi üreme sisteminin dışarıya bağlantısını sağlayan açıklıktır. dö llenmemiş yumurtanın, doku fazlalıklarının atılmasını ve doğumun gerçekleşmesini sağlar.
MENSTURAL DÖNGÜ
Dişilerde yumurta hücresinin oluşması süresince ovaryum ve dö l yatağında bir aylık devrede değişiklikler görülür. Bu devreye menstrual döngü denir. Folikül, ovulasyon, korpus luteum ve menstruasyon evrelerini kapsar. Menstrual döngü hipofiz hormonları tarafından kontrol edilir.
I. Folikül Evresi: Bu evre hipofizden FSH’nın salgılanmasıyla başlar. FSH etkisiyle foliküllerden biri uyarılır, gelişerek içi sıvı dolar. Foliküldeki yumurta hücresi olgunlaşır. Ayrıca folikülden östrojen hormonu salgılanır, artan östrojen etkisiyle hipofizin FSH salgısı azalır. Östrojen etkisiyle uterusta mitoz bölünmeler başlar. Bu evre 10-14 gün sürer.
II. Ovulasyon Evresi: Hipofizden salgılanan LH etkisiyle folikül yırtılır, olgunlaşan yumurta fallopi tüpüne geçer.
III. Korpus Luteum Evresi: Ovulasyondan sonra folikül hücresi sarı renkli yağ damlacıkları taşıyan korpus luteuma (sarı cisim) dönüşür. Korpus luteum progesteron ve az miktarda östrojen hormonu salgılar. Progesteron etkisiyle endometriyumda mitoz bölünmeler hızlanır, kan damarları genişler, mukus salgılı artar. Böylece dö llenme olmuşsa embriyonun tutunup gelişeceği ortam hazırlanır. Gebelikte korpus luteumun bozulmaması için hipofizden LTH(prolaktin) salgılanır. dö llenme yoksa bu evre 10-14 gün sürer.
Menstrual Evre
3-5 gün sürer
folikül evresi içinde yer alır
LH ve progestron miktarı düşer
uterus dokusu bir miktar kanla dışarı atılır
ERKEK ÜREME SİSTEMİ
Erkek üreme sistemi; testisler, epididimis, vas deferens, yardımcı bezler ve pe nisten oluşur.
Testisler: Erkeklerde bir çift testis bulunur. Testisler karın boşluğunun dışında skrotum kese içinde bulunur. Her testiste çok sayıda seminifer tüpçükler bulunur. Bu tüpçüklerde sertoli hücreli ile sperm ana hücreleri bulunur. Sertoli hücreleri spermlerin beslenmesini sağlar. Sperm ana hücreleri mayoz bölünme ile spermatit hücrelerini oluşturur. Spermatitler epididimis kanalına geçer. Seminifer tüpçükleri arasına dağılmış leyding hücrelerinden testosteron salgılanır. Testosteron, spermatitleri olgunlaştırarak, dö llenme ve hareket yeteneği olan spermlere dönüştürür. Spermler yaklaşık 20 gün epididimis kanalında bekler daha sonra vas deferense (sperm kanalı) geçer. Vas deferens spermleri üretraya taşır, buradan da pe nisle dışarı atılır.
Erkek Üreme Sistemindeki Yardımcı Bezler: Spermlerin içinde hareket ettiği ve spermlerin beslendiği sıvıları üreten bezlerdir. Bunlar postrat bezi, cowper bezi ve seminal keselerdir. Postrat bezi sperm ve idrarın aynı anda çıkışını engeller.
